Στο τρίτο μέρος του μεγάλου αφιερώματος για τα ορθοπεδικά θέματα των παιδιών μας, μιλάμε για την υγεία της σπονδυλικής στήλης των παιδιών με τον κ. Σωτήρη Παπαστεφάνου Ορθοπεδικό Παίδων - Ενηλίκων, Χειρουργό Σπονδυλικής Στήλης», Επιστημονικά Υπεύθυνο του Ιατρείου Σπονδυλικής Στήλης Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών. Αλήθεια πόσο επηρεάζει το βάρος της σχολικής τσάντας τη σπονδυλική στήλη των παιδιών μας, ποια είναι η σωστή στάση σώματος, πού οφείλεται η σκολίωση και πώς επηρεάζεται η ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης από τη σωματική άθληση; 

Κύριε Παπαστεφάνου, πιστεύετε ότι ως γονείς δεν δίνουμε τη σημασία που της αξίζει στη σπονδυλική στήλη των παιδιών μας;

Έχω νωπή στη μνήμη μου την περίεργη εκείνη ημέρα στα τέλη της δεκαετίας του 1960 που, ο δάσκαλος με σήκωσε στην τάξη και με διέταξε να αδειάσω όλη μου την σχολική τσάντα. Από τεμπελιά, κουβαλούσα όλα μου τα βιβλία και τετράδια, κάθε μέρα στην ταλαίπωρη σάκκα. Την εποχή εκείνη, η βαριά τσάντα ήταν σημείο επιμέλειας και μου έδινε μιά καλή δικαιολογία για τη μάνα μου να παίζω μπάλα με τους φίλους μου, μιάς και εγώ έδειχνα “επιμελής”. Φαντασθείτε την «ντροπή» μου, όταν ο δάσκαλος με ανέδειξε σαν τον επόμενο μαθητή που πρόκειται να αναπτύξει σκολίωση!  Υπέδειξε σε όλους τους συμμαθητές και συμμαθήτριές μου πως ΝΑ ΜΗΝ κουβαλούν τέτοια βαριά τσάντα!

Δεν ανέπτυξα ποτέ ιδιοπαθή σκολίωση της σπονδυλικής μου στήλης. Η μέση μου με ενόχλησε για πρώτη φορά πολύ αργότερα στα χρόνια της ειδικότητας, σε ηλικία σχεδόν 30 ετών. Δεν θα έγραφα αυτό το σημείωμα αν στην παράκληση του νοσοκομείου μου για την ηλεκτρονική ενημέρωση των γονέων παιδιών, δεν προσετίθετο και η παράκληση της μητέρας μικρής μου ασθενούς, που με ρώτησε αν το παιδί πρέπει να μεταφέρει στην σχολική της τσάντα ΟΛΑ τα βιβλία και τα τετράδια της τάξης καθημερινά, όπως ενθαρρύνουν οι δάσκαλοι του σχολείου της!  

Έμεινα με το στόμα ανοιχτό! Νόμιζα – λάθος μου (!) – ότι το θέμα είχε λυθεί προ πολλού! Μία εικοσαετία στο εξωτερικό και με σύντροφο διευθύντρια σχολείου, δεν με προετοίμασε για την έκπληξη. Άλλωστε στην ηλεκτρονική εποχή που ζούμε και με την σχεδόν εξωπραγματική ευκολία χειρισμού πληθώρας ηλεκτρονικών συσκευών από τους μικρότερους σε ηλικία συμπολίτες μας, που κάποιες φορές ξεπερνά κατά πολύ τις ικανότητες και των δασκάλων τους, ποια πραγματική ανάγκη υπάρχει για την καθημερινή μεταφορά τέτοιου όγκου και βάρους από τους μικρούς μαθητές; Εκτός και αν γίνεται επένδυση στην αγάπη της ανάγνωσης του βιβλίου, για το οποίο επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω. Μικρή έρευνα στο διαδίκτυο με έπεισε ότι η διχογνωμία και ο προβληματισμός είναι πραγματικά στη χώρα μας και αποτελεί σχεδόν έθιμο διάφοροι ειδικοί να συμβουλεύουν τους ανησυχούντες γονείς για την σχολική τσάντα και την σκολίωση.  

Πότε και πώς επηρεάζει λοιπόν η σχολική τσάντα τη σπονδυλική στήλη του παιδιού μας;

Η σύντομη απάντηση είναι ΔΟΜΙΚΑ ΠΟΤΕ! Η σχολική τσάντα δεν δημιουργεί ΠΟΤΕ μία μόνιμη δομική αλλαγή του σχήματος της σπονδυλικής στήλης, είτε σκολίωση, είτε κύφωση. Αλλά υπάρχουν παιδιά, και αρκετά, που παραπονούνται για πόνο στη μέση!  Από τους γονείς αποδίδεται στην τσάντα, αυτό όμως δεν ισχύει πάντα. Το ιστορικό εδώ παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο. Στα περισσότερα παιδιά με κατά καιρούς πόνο στη μέση  ο πόνος είναι απλά μηχανική κόπωση από δυσανάλογο βάρος της τσάντας σε σχέση με το σωματικό βάρος των παιδιών. Ποιος άνθρωπος, ανεξάρτητα από την ηλικία του, δεν θα πονούσε αν αναγκαζόταν να κουβαλά βάρος πολλαπλάσιο του σωματικού του βάρους και της αντοχής των μυών του καθημερινά; Αρκεί η αποφόρτιση και το πρόβλημα λύνεται. Υπάρχουν πόνοι, που έχει νόημα να διερευνηθούν, που από παραδρομή αποδίδονται στην σχολική τσάντα. Πόνοι στη ράχη, όχι στην οσφύ, σε αγόρια στην ηλικία των 14-16 ετών. Πόνοι στην οσφύ, σε παιδιά και εφήβους που κάνουν σοβαρή, έστω και ερασιτεχνική, προπόνηση σε διάφορα αθλήματα. Πόνοι στον αυχένα. Πόνοι που συνυπάρχουν με μουδιάσματα στα χέρια η στα πόδια. Πόνοι με αντίστοιχο πυρετό ή και κακουχία. Κανείς από τους παραπάνω δεν έχει σχέση με την σχολική τσάντα.

Μπορούμε να σταχυολογήσουμε γενικές συμβουλές για μία αρχική υποστήριξη των μικρών μαθητών και των γονέων τους, σε ερωτήματα όπως: υπάρχει κατάλληλη τσάντα; ποιό μπορεί να είναι το μέγιστο επιτρεπτό βάρος; 

• Το βάρος της σχολικής τσάντας να περιορίζεται στο ελάχιστα απαραίτητο. Καλύτερα αν δεν ξεπερνά το 10% του σωματικού βάρους του παιδιού. Εν ανάγκη ας αφεθούν κάποια βιβλία στο σχολείο. Η χρήση ηλεκτρονικών μέσων ίσως δεν διευκολύνεται πάντα, για λόγους οικονομικούς, κοινωνικούς και επίβλεψης. Ίσως όμως να αποτελεί το μέλλον της μάθησης και η πολιτεία και οι γονείς να πρέπει να το σκεφθούν.  
• Τσάντες με φαρδιά λουριά και αναρτήσεις από την πλάτη ή και γύρω από τη μέση βοηθούν στην καλύτερη κατανομή του βάρους και πιθανόν διευκολύνουν την μεταφορά κάποιου όγκου βιβλίων. 
• Επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω αν τσάντες με τροχούς είναι οι ευκολότερες στην πραγματικότητα των πεζοδρομίων και της νοοτροπίας των οδηγών μας. Μία τέτοια τσάντα είναι ίσως πιό εύκολο να συρθεί αλλά μειώνει και την ευελιξία του μαθητή ανάμεσα σε διερχόμενα αυτοκίνητα. 

Χρησιμοποιώντας την κοινή λογική, αν το παιδί συνεχίζει να πονά, αν ο πόνος παρουσιάζεται και σε άλλες δραστηριότητες του παιδιού και όχι μόνο με την τσάντα (λόγου χάριν σε υπερέκταση του κορμού όταν παίζει μπάσκετ με τους φίλους του), αν παρουσιάζεται κύρια την νύκτα αλλά κάπως υποχωρεί την ημέρα, τότε ο γονιός πρέπει να ζητήσει την γνώμη του ειδικού. 

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να διατηρήσει μια σωστή στάση σώματος;

Στο internet όλοι έχουμε δεί σχήματα με ανθρώπους να κάθονται στη «σωστή στάση». Αλήθεια έχετε καθίσει ποτέ έτσι για πάνω από μία ώρα;  Είναι πρακτικά αδύνατον να καθίσει κάποιος ευθύς σαν να έχει καταπιεί μπαστούνι για πολύ. Κουράζεται και μετά πονά. Ή διασπάται η προσοχή του και δεν αποδίδει στην πνευματική του εργασία.  Η σπονδυλική στήλη είναι μία ανατομική κατασκευή με απίστευτες δυνατότητες κίνησης και μεγάλη ευκαμψία. Όποια θέση και αν βολεύει το παιδί αρχικά, όταν θα το ενοχλήσει θα την αλλάξει. Δεν χρειάζεται ειδική συμβουλή. Η αγωνία που κρύβεται όμως από το ερώτημα είναι άλλη. Μα μπορεί να συγκεντρωθεί και να διαβάσει αν είναι ξαπλωμένος/η στον καναπέ; Στο κρεββάτι; Καθιστός στο πάτωμα; Αν σωριάζεται στον καναπέ σαν σακκί με πατάτες; Μα πως περπατάει έτσι σκυφτός με τους ώμους μέσα και το κεφάλι κάτω συνέχεια; Γιατί σέρνει και τα πόδια του; Κατ’ αρχάς οι συμπεριφορές αυτές (γιατί είναι συμπεριφορές και όχι στάση σώματος) αφορούν κατά πλειοψηφία εφήβους, όχι παιδιά. Η εφηβική ηλικία είναι ηλικία δύσκολη για τους γονείς, ίσως και περισσότερο από τα παιδιά. Και η εποχή μας έχει αλλάξει την νοοτροπία μας. 

Η σπονδυλική στήλη συμμετέχει σε αυτή την αλλαγή. Στο διαρκές μαστίγωμα ορμονών και αλλαγών σώματος και πνεύματος. Ακόμα και χωρίς να το θέλουν πολλές φορές, η σπονδυλική στήλη «καμπουριάζει» γιατί το πνεύμα «προφυλάσσει» τον εαυτό από το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ένας έφηβος αισθάνεται ότι ασφυκτιά. Πρέπει να ορίσει τον εαυτό του. Να τον ξεχωρίσει από τον γονιό. Εν ανάγκη και να συγκρουσθεί μαζί του. Για να δει τα όριά του. Δεν έχει ακόμη την ευφράδεια να στοιχειοθετήσει επιχειρήματα. Αντιδρά με την καρδιά, όχι με το μυαλό και με την κρίση που βρίσκονται ακόμη στην φάση της διαμόρφωσης. Λίγο παλαιότερα τα κορίτσια έσκυβαν γιατί αισθάνονταν «παράξενα» με την ανάπτυξη στήθους. Δεν ήξεραν πώς να αντιδράσουν, αισθάνονταν ντροπή και κανείς δεν τους εξηγούσε. Από την άλλη αν το παιδί ή ο/η έφηβος/η έχει καλή σχολική απόδοση, δεν έχει σχέση με την στάση του σώματος. Μπορεί να διερευνηθεί με απλή επισκόπηση των βαθμών του τετραμήνου. Αν διαβάζει σε «περίεργη» στάση αλλά οι βαθμοί του/της είναι καλοί, υπάρχει ενδιαφέρον για κάτι (γιατί μπορεί να είναι η Μουσική και όχι η Φυσική) τότε μην ανησυχείτε για τη σπονδυλική στήλη. Αν όμως απλά σηκώνεται από τον καναπέ για να σωριαστεί κάπου αλλού, υπάρχει πρόβλημα. Όχι στην σπονδυλική στήλη. Στο θυμικό και στο μυαλό του. Βοηθείστε το να εκφραστεί, ακόμη και με «σύγκρουση». Οι γονείς ξέρουν (ή πρέπει να ξέρουν τα όρια), ενώ οι έφηβοι όχι. Είναι το ενδιαφέρον που έχει σημασία. Βοηθήστε τους να το βρούν. 

Πού οφείλεται η σκολίωση, πώς μπορώ να διακρίνω αν το παιδί μου εμφανίζει ένα τέτοιο πρόβλημα και τι μπορώ να κάνω για αυτό;

Η σκολίωση είναι ένα κλινικό εύρημα, όπου η σπονδυλική στήλη στρέφεται γύρω από τον εαυτό της και παρεκτοπίζεται πλάγια. Δημιουργείται έτσι ασυμμετρία στον κορμό που κάποιες φορές εντοπίζεται κοιτώντας το παιδί από πίσω ή και από εμπρός. Μορφές της υπάρχουν σε όλες τις ηλικίες, για διαφορετικούς όμως λόγους. Αφορά πολύ περισσότερο κορίτσια από αγόρια.

Η πιο συχνή στην πρώιμη εφηβική και εφηβική ηλικία (από 9 έως 16 ετών) είναι η Ιδιοπαθής Εφηβική Σκολίωση. Ο όρος είναι και λίγο παραπλανητικός, διότι δηλώνει ότι δεν υπάρχει κάποια υποκείμενη πάθηση που την προκαλεί, ή τουλάχιστον κάποια που να μπορεί να απεικονισθεί με βεβαιότητα. 

Σε μικρά ποσοστά υπάρχει σκολίωση σε άλλα μέλη της οικογένειας (ακόμη και μακρινά, όπως γιαγιά, παππούς, εξαδέλφια ), αν και τις περισσότερες φορές ένα παιδί μπορεί να εμφανίσει σκολίωση της σπονδυλικής στήλης αιφνίδια, χωρίς κανένα άλλο παράγοντα.  Είναι σπάνια. Αν και μικρές ασυμμετρίες του σώματος βρίσκονται σε έρευνες σχεδόν στο 11% του πληθυσμού, η πραγματική σκολίωση βρίσκεται σε 3-4 άτομα στα χίλια. Ξεχάστε την εικόνα της απατηλής τηλεοπτικής διαφήμισης, που η χαρούμενη έφηβη φοράει τον κηδεμόνα της και τρέχει να συναντήσει τις φίλες της. Τίποτα δεν είναι πιο παραπλανητικό και αποκλειστικά για εμπορικούς σκοπούς. Απλά δεν ισχύει.  Η σκολίωση είναι πρόβλημα κατ’ εξοχήν κοσμητικό για την ηλικία που μιλάμε. Δεν απειλεί την ζωή και μόνο κάποιες μορφές της και κάτω από ειδικές συνθήκες μπορεί να προκαλέσουν ιατρικά προβλήματα (πόνο, νευρολογικά φαινόμενα κλπ) στο μέλλον. 

Το βασικό πρόβλημα της Ιδιοπαθούς Εφηβικής Σκολίωσης είναι το πώς ο/η έφηβος/η νομίζει πως τον βλέπουν οι άλλοι. Νομίζει ότι διαφέρει, αλλά η διαφορά δεν είναι καλοδεχούμενη. Δεν αποτελεί επιλογή που την ελέγχει. Και αρκετές φορές τον/την τρομάζει. Οι θεραπείες που συστήνονται είναι κουραστικές ή δυνητικά επικίνδυνες. Και κάποιες φορές και οι γιατροί συστήνουν θεραπείες των γονιών και όχι των παιδιών τους, υποκύπτοντας στον διαφαινόμενο φόβο των γονιών. 

Οι παιδίατροι στην χώρα μας έχουν, στην πλειοψηφία τους, την εκπαίδευση να υποπτευθούν αν ένα παιδί παρουσιάζει σκολίωση. Με ένα απλό τέστ επίκυψης διακρίνουν αν υπάρχει ασυμμετρία και μπορούν να συστήσουν την περαιτέρω εξέταση από ειδικό. Δεν είναι όμως όλοι οι ορθοπεδικοί, οι παιδορθοπεδικοί (και σίγουρα όχι οι νευροχειρουργοί) στην χώρα μας εκπαιδευμένοι στην διάγνωση και στην θεραπεία τέτοιων αλλαγών αρχιτεκτονικής της σπονδυλικής στήλης. Υπάρχουν όμως χειρουργοί της Σπονδυλικής Στήλης, με ειδική εκπαίδευση και εμπειρία στον χειρισμό παιδιών με προβλήματα στη σπονδυλική στήλη που μπορούν να το κάνουν με επάρκεια και υπευθυνότητα. Απευθυνθείτε σε αυτούς. 

Τα παιδιά δεν θα σταματούν ποτέ να παίζουν, να πέφτουν και να χτυπούν. Πόση ασφάλεια πρέπει να αισθάνεται ένας γονιός φέρνοντας το παιδί του στην Παιδο-ορθοπεδική Κλινική του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών;

Απόλυτη. Το Παιδιατρικό Αθηνών έχει οργανώσει μία ιδιαίτερα έμπειρη ομάδα Ορθοπεδικών Χειρουργών που συνεργάζονται στενώτατα μεταξύ τους για την κάλυψη όλων των επειγόντων καταστάσεων που μπορεί να προκύψουν στο παιδί σας. Επιπλέον μπορείτε να ζητήσετε την γνώμη των ειδικών στους τομείς της σπονδυλικής στήλης, του Ανω Άκρου και του Κάτω Άκρου σε ειδικά  ιατρεία ή τα γραφεία τους. Υπάρχει  μακροχρόνια εμπειρία σε όλους τους τομείς τόσο από τον Δημόσιο όσο και από τον Ακαδημαϊκό Τομέα στην Ελλάδα και από το Εξωτερικό. 

Ειδικότερα για τη σπονδυλική στήλη, υπάρχει οργανωμένο ιατρείο, όπου μπορείτε να κλείσετε ραντεβού, όχι μόνο για συνήθη προβλήματα, όπως τα παραπάνω, αλλά για πολύ πιο απειλητικά προβλήματα (νευρομυικές και συγγενείς παραμορφώσεις σε όλη τη σπονδυλική στήλη, διάφορα γενετικά σύνδρομα, πόνους, όγκους, φλεγμονές). 

Πώς επηρεάζεται η σπονδυλική στήλη σε παιδιά και εφήβους που αθλούνται;

Η άθληση είναι τρόπος ζωής και όχι απλά διάθεση ελεύθερου χρόνου ή απασχόληση. Όμως δεν μπορεί από την παιδική ηλικία να αποτελεί και καριέρα ζωής. Τουλάχιστον για την πλειοψηφία. Έχει την ικανότητα να διαμορφώσει το σώμα αλλά και το πνεύμα του νεαρού αθλητή. Σαν τέτοιο η  επίδοση δεν έχει καμιά απολύτως σημασία. Σημασία έχει η ελεύθερη συμμετοχή, η ικανοποίηση, το ξέσπασμα της αδρεναλίνης, η συναισθηματική ωριμότητα, η συνήθεια του μυαλού και του σώματος στην αθλητική καθημερινότητα. Επομένως δεν έχει πραγματικά τόση σημασία η ηλικία που το παιδί θα αρχίσει να συμμετέχει σε κάποιο άθλημα ή σπόρ. Έχουν οι προϋποθέσεις και οι όροι της συμμετοχής. Γυμναστές που νομίζουν ότι θα αναδείξουν πρωταθλητές, προορίζονται μόνο για κάποιους με το ταλέντο, την θέληση, την επιμονή αλλά και τις ευκαιρίες για κάτι τέτοιο. Η άθληση όμως πρέπει να απευθύνεται σε όλους. Η άθληση όμως έχει κανόνες. Από την αρχή. Το πρώτο και βασικό μάθημα είναι ότι βρίσκουμε τα όρια του εαυτού μας και κάποιες φορές τα ξεπερνάμε. Ο τρόπος που το καταφέρνουμε είναι να μάθουμε από πολύ μικρή ηλικία να «ακούμε το σώμα» μας. Για κάθε χρόνο πραγματικής άσκησης προηγείται πάντα επαρκής χρόνος προθέρμανσης και ακολουθεί επαρκής χρόνος αποθεραπείας (με διατάσεις κ.α.). Για κάθε ώρα άσκησης οι αντίστοιχοι χρόνοι δεν μπορεί να είναι λιγότερο από 10-15 λεπτά της ώρας, όσο βαρετό και είναι αυτό. Αλλιώς παραμονεύει ο κίνδυνος τραυματισμού. Στη διάρκεια της άσκησης ακούμε το σώμα μας και επαναλαμβάνουμε, ξανά και ξανά, την τεχνική της κάθε άσκησης ξεχωριστά, μέχρι να την τελειοποιήσουμε. Είναι ο μοναδικός τρόπος να ξεπεράσουμε το εμπόδιο που αυτόματα βάζει το σώμα μας, αναπτύσσοντας πόνους.  Μην ξεχνάμε όμως και το γνωστό «winning is a mind game”. Και αν υπάρξει πόνος στη σπονδυλική στήλη; Οι κύριες αιτίες του σε αθλητές είναι η Σπονδυλόλυση/Σπονδυλολίσθηση και η Κύφωση Scheurmann. Τέτοιες διαγνώσεις δεν έχει νόημα να αναπτυχθούν σε αυτό το άρθρο. Ανάλογα με την περίπτωση  εξετάζονται σοβαρά από Ειδικό στη σπονδυλική στήλη, διερευνώνται κατάλληλα και δίνονται λύσεις. 

Επηρεάζει η άσκηση την ανάπτυξη της σπονδυλικής στήλης;

Μελέτες με μεγάλο αριθμό παιδιών σε βάθος χρόνου δείχνουν ότι ακόμα και υπερβολικές δυνάμεις στην αναπτυσσόμενη σπονδυλική στήλη δεν επηρεάζουν την ανάπτυξή της. Φαίνεται όμως ότι ακτινολογικές αλλαγές που έχουμε συνδέσει με την ωρίμανση του σκελετού εμφανίζονται σε αθλητές (που προπονούνται όμως συστηματικά και εντατικά, εθνικού ή διεθνούς επιπέδου) νωρίτερα από αυτό που αναμένεται στον υπόλοιπο πληθυσμό. Έρευνες που έγιναν ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1990 (οι πρώτες με μαγνητικές τομογραφίες), δείχνουν ότι σε αθλητές 12-16 ετών υπήρχε αφυδάτωση των μεσοσπονδύλιων δίσκων, που υπό άλλες συνθήκες βρίσκουμε μετά την ηλικία των 30 ετών! Άτομα όμως που συνέχιζαν να ασκούνται, ακόμη και ερασιτεχνικά σε όλη τους την ζωή, δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα πόνου, ακόμη και σε πολύ προχωρημένη ηλικία, παρά τις πολλές φορές εντυπωσιακές ακτινολογικές αλλοιώσεις! Τα πλεονεκτήματα της άσκησης όμως, κατά τη γνώμη μου, υπερβαίνουν κατά πολύ τα πιθανά μελλοντικά μειονεκτήματα, σε πολλαπλά επίπεδα. 

Τι πρέπει να κάνω όταν υπάρχει πόνος στη σπονδυλική στήλη στο παιδί μου ανεξαρτήτως άθλησης;

Ο πόνος στη σπονδυλική στήλη στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι γενικά σπάνιος. Πολύ πολύ σπανιότερος από τους ενήλικες όπου είναι καθημερινό και συνηθισμένο φαινόμενο. Παραμένει λοιπόν ένα κλινικό παράπονο που πρέπει να λαμβάνεται στα σοβαρά. Επιβάλλεται να διερευνάται με συγκεκριμμένο διεθνές πρωτόκολλο, που ακολουθούμε και στο Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών. Οι διαγνώσεις κατά 70% είναι ανατομικά αναγνωρίσιμες απεικονιστικά και ακολουθεί ανάλογη θεραπεία, όπου χρειάζεται. Την τελευταία 15ετία αυξάνονται οι αναφορές για πόνο στην ράχη και την οσφύ σε παιδιά, κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Επιδημιολογικές μελέτες απέτυχαν να συνδέσουν την αυξημένη αναφορά πόνου από τα παιδιά με πραγματικές ανατομικές αλλαγές οιασδήποτε αιτιολογίας. Δική μας μελέτη από την Βόρεια Αγγλία αναγνώρισε ότι 30% του συνόλου των παιδιών με πόνο στη σπονδυλική στήλη δεν είχε κανένα ανατομικό εύρημα! Ηταν όμως αξιοσημείωτο ότι η μεγάλη πλειοψηφία τους προερχόταν από περιοχές φτωχές με μεγάλη μακροχρόνια ανεργία και πολύ χαλαρούς οικογενειακούς δεσμούς. Η οσφυαλγία αναφερόταν ως η κυρίαρχη αιτία της γονεϊκής ανεργίας, που και αυτή με τη σειρά της είχε άλλα πολιτικά και κοινωνικά αίτια στην συγκεκριμμένη περιοχή. Οκτώ χρόνια μετά, κανένα από τα υπό μελέτη παιδιά δεν είχε παρουσιάσει οιοδήποτε επιπλέον σύμπτωμα που να εγείρει ανησυχία. Στην χώρα μας τέτοιες μελέτες μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν και ευελπιστούμε να υπάρξουν στο άμεσο μέλλον.

Διαβάστε εδώ τα δύο άλλα άρθρα του αφιερώματος που καλύπτουν το φάσμα των ορθοπεδικών προβλημάτων των παιδιών: 

Πελματογράφος και ανατομικές παθήσεις των ποδιών | Συνέντευξη με τον κ. Δημήτριο Πασπαράκη, Διευθυντή της Παιδο-ορθοπεδικής Κλινικής του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών.

Προβλήματα στα άνω άκρα, κατάγματα και χειρουργική άνω άκρων στα παιδιά | Συνέντευξη με τον κ. Παναγιώτη Γιαννακόπουλο, Διευθυντή Παιδο-ορθοπεδικής Κλινικής Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών

Τα παιδιά δεν θα σταματούν ποτέ να παίζουν, να πέφτουν και να χτυπούν. Για οποιαδήποτε απορία έχετε, αποτανθείτε στην Παιδορθοπεδική Κλινική του Παιδιατρικού Κέντρου Αθηνών (Όμιλος Ιατρικού Αθηνών) που δημιουργήθηκε με σκοπό να παρέχει υψηλού επιπέδου ιατρικές υπηρεσίες στους μικρούς ασθενείς και να ενημερώνει τους γονείς για τους σύγχρονους τρόπους αντιμετώπισης συγγενών παθήσεων του μυοσκελετικού συστήματος, των τραυματικών κακώσεων αλλά και για προγράμματα προληπτικής ιατρικής, όπως νεογνικός έλεγχος ισχίων, έλεγχος για πλατυποδία, ραιβογονία, έλεγχος σπονδυλικής στήλης για σκολίωση και άλλες.